Inleiding op de begroting

In deze begroting 2023-2026, de eerste in deze nieuwe bestuursperiode, bouwen we verder op de fundamenten van het coalitieakkoord ‘Bouwen aan de Toekomst’. 

We willen een benaderbare, herkenbare en uitnodigende gemeente zijn voor onze inwoners. Een optimale dienstverlening, transparantie in beleid en een open houding van ‘ja mits’ zijn uitgangspunten die terugkomen in deze begroting. In 2023 richten we ons daar waar mogelijk en wenselijk op participatie van inwoners bij de toekomstige inrichting van Westerveld en de ontwikkeling van beleid dat daarvoor nodig is.

Eén van de grote opgave van onze gemeente is het realiseren van nieuwe woningen. Ons doel is om uiterlijk in 2024 te starten met de bouw van de eerste 200 woningen. In het coalitieakkoord is de ambitie beschreven van 1.000 nieuwe woningen voor 2030. In deze begroting nemen we de ontwikkeling van het Addendum van de Woonvisie mee als aanjager voor onze woningbouwopgave. In het addendum hebben we de kaders vastgesteld voor het aantal te bouwen woningen en de doelgroepen.

Na twee jaren coronacrises is ook het  jaar 2022 een turbulent jaar. Gemeentelijke overheden worden geconfronteerd met de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne en statushouders die uit overvolle opvangcentra moeten worden opgenomen. Ook in Westerveld is de realisatie van opvangplekken een dagelijkse prioriteit voor de gemeentelijke organisatie. Door de oorlog in Oekraïne zijn de gas- en elektriciteitsprijzen verveelvoudigd. De inflatie is hierdoor sterk toegenomen en de koopkracht staat behoorlijk onder druk. Voor burgers met lagere inkomens worden maatregelen genomen om het effect van de koopkrachtdaling enigszins te dempen. De energietoeslag en het noodplan zijn de maatregelen die wij als gemeente hiervoor inzetten. 

Dit is de reden dat het college voorstelt aan de raad om positieve begrotingsresultaten te presenteren, zodat we in de komende jaren financiële ruimte houden om te voorkomen dat inwoners, ondernemers en verenigingen in de kou komen te staan.

Deze begroting is allereerst de uitwerking van het coalitieakkoord en de kaderstelling vanuit de Voorjaarsrapportage. Doelen en acties zijn geformuleerd vanuit dit perspectief. Maar ook lopende acties op bijvoorbeeld het gebied van de uitvoering van BrinQ zijn in deze begroting terug te vinden. 

Tenslotte zijn wij zeer verheugd dat we deze begroting digitaal kunnen presenteren en daarmee voldoen aan een opdracht van de gemeenteraad van Westerveld. De begrotingsapp is het portaal voor de financiële documenten die een ieder kan raadplegen. Hiermee komen we tegemoet aan de ambitie in het coalitieakkoord van benaderbaar, herkenbaar en uitnodigend.

Het college van burgemeester en wethouders

Deze begroting bestaat uit twee onderdelen: de beleidsbegroting en de financiële begroting. De beleidsbegroting bestaat uit het programmaplan en de paragrafen. De financiële begroting bestaat uit het overzicht van baten en lasten, de uiteenzetting van de financiële positie en het overzicht van de geraamde baten en lasten per taakveld. 

De begroting geeft een bestuurlijke samenvatting van de begroting 2023 t/m 2026. Het vertrekpunt voor de begroting vormt het saldo van de vastgestelde Voorjaarsrapportage 2022. De budgetten daarvan representeren ‘staand’ en door de raad geaccordeerd beleid. De uitwerking van de Uitgangspunten voor begroting 2023 en overige wijzigingen worden hier ‘macro’ inzichtelijk gemaakt. Nadere detaillering daarvan komt terug in het onderdeel : Programmaplan.

Het programmaplan bestaat uit de negen programma’s van de gemeente, gevolgd door een overzicht van de algemene dekkingsmiddelen, een overzicht van de kosten van overhead, het bedrag voor de heffing voor de vennootschapsbelasting en het bedrag voor onvoorzien. 

Per programma wordt aangegeven wat we willen bereiken, wat we daarvoor gaan doen en wat het gaat kosten. Bij het onderdeel ‘wat willen we bereiken’ staat de visie van het betreffende programma en zijn de verplichte beleidsindicatoren vermeld. De beleidsindicatoren zijn terug te vinden  op www.waarstaatjegemeente.nl. Bij het onderdeel ‘wat gaan we daarvoor doen’ staan de doelen. Per doel is uitgewerkt hoe we dat doel gaan realiseren. Bij het onderdeel ‘wat gaat het kosten’ staat de begroting 2023 en meerjarenraming (2023 t/m 2026) op productniveau. Mutaties in de begroting 2023 worden nader toegelicht, zodat de gemeenteraad inzicht heeft in alle wijzigingen per programma ten opzichte van het ‘staande’ beleid. De gemeenteraad wordt daarmee in staat gesteld een integrale afweging te maken en deze onderwerpen (mutaties) te accorderen dan wel te amenderen. Bij elk programma wordt aangegeven welke verbonden partijen betrokken zijn en wordt inzage gegeven in de kosten zoals die zijn verwerkt in dat programma.

De paragrafen bevatten een dwarsdoorsnede van alle programma's van het jaarverslag, waarbij wordt ingegaan op de relevante beleids- en beheeraspecten. De paragrafen zijn: lokale heffingen, weerstandsvermogen en risicobeheersing, onderhoud kapitaalgoederen, financiering, bedrijfsvoering, verbonden partijen en grondbeleid. Deze paragrafen zijn voorgeschreven door het BBV (Besluit Begroten en Verantwoorden).

Dit hoofdstuk bevat het overzicht van baten in een overzichtelijk (herkenbaar) format. De baten en lasten van de algemene dekkingsmiddelen en de reserves worden gepresenteerd per programma. De financiële positie lasten wordt beschreven als min bedragen(negatief) en baten als plus bedragen (positief).

In het voorwoord zijn wij met grote stappen door de college- en raadsperiode gewandeld en hebben we aantal thema’s kort benoemd. In deze begroting kijken we vooral vooruit, naar het meerjarig financieel perspectief en gaan we verder met waar we in juli 2022 zijn gebleven met de behandeling van de Voorjaarsrapportage 2022. De belangrijkste ontwikkelingen in de afgelopen maanden – met financiële consequenties - lichten we hier toe en we geven een stand van zaken van de aangenomen moties en amendementen.  

We staan de komende jaren financieel gezien voor uitdagende opgaven. Het realiseren van de bij de Voorjaarsrapportage 2022 voorgenomen ombuigingen zijn belangrijk om de uitkomsten van deze begroting te kunnen waarborgen. We hebben te maken met  de effecten van de huidige situatie in Europa, de stikstofcrisis (PAS) en het leveren van een bijdrage als gemeente in de aanpak van klimaatmaatregelen.  Deze begroting geeft ons samen met u de ruimte en de gelegenheid de juiste afwegingen en verantwoorde financiële keuzes te maken.

Alleen op die manier kunnen we blijven zorgen dat de gemeentelijke huishouding in meerjarig perspectief gezond en sluitend blijft. In dit hoofdstuk vatten wij samen en geven u inzicht in de verwerking van de onderwerpen uit de bespreking van de Voorjaarsrapportage 2022 en verwachtingen voor de begroting 2023.

Bij de behandeling van de Voorjaarsrapportage 2022 zijn vier moties en twee amendementen aangenomen. 

Wij hebben dit amendement met toelichting geïnterpreteerd als dat het budget is bevroren voor 2022 en 2023.  De gemeenteraad wacht de presentatie af, waarna zij kan besluiten de bedragen vrij te geven. Het budget dat voor 2022 onbenut blijft, wordt doorgeschoven naar 2023. Het bedrag voor 2023 is opgenomen in deze begroting, omdat het deel uit maakt van de mutatie Voorjaarsrapportage 2022. Voor 2024 zijn geen bedragen geraamd.  Er is een totaalbudget beschikbaar van € 80.000, verdeeld over de jaren 2022 en 2023. Bij budgetoverheveling blijft dat totale bedrag beschikbaar.

Dit amendement is conform het voorstel verwerkt in deze begroting.

Het college zal uitvoering geven aan deze motie en in 2023 de raad hierover informeren.

De motie is ambtelijk uitgezet. Onderdeel van de uitwerking is de toezegging van de wethouder terug te komen op de stimuleringsregelingen die er zijn met betrekking tot zonne-energie in het vierde kwartaal. Afhankelijk van wat er te melden of voor te stellen is  bij de Najaarsrapportage of in afzonderlijke memo of voorstel.

Deze motie wordt uitgevoerd. Er moet onderscheid worden gemaakt tussen energiearmoede en de energietoeslag. Voor armoede kennen wij het zogenaamde minimafonds. Betrokkenen kunnen daarop een beroep doen. De toeslag wordt zo snel mogelijk uitbetaald aan hen die daar recht op hebben. Binnenkort zal de beleidsregel aangepast wordt (i.v.m. € 500 extra energietoeslag). Dan wordt gelijktijdig de raad geïnformeerd over de voortgang.

Deze motie wordt uitgevoerd. Het krediet voor de realisatie van de verlichting is in de Najaarsrapportage 2022 opgenomen. In de begroting 2023 is de ophoging van de onderhouds- en energiekosten en kapitaallasten verwerkt.

In de Voorjaarsrapportage 2022 onder de thema’s en in de verwachtingen voor 2023 hebben wij u zo goed mogelijk geïnformeerd over ontwikkelingen en de financiële prognose. In de brief over de meicirculaire 2022 hebben wij deze informatie aangevuld en u meegenomen in actuele ontwikkelingen. 

Aansluitend daarop zijn wij als voorbereiding op de begroting en de beleidsinvulling voor 2023 nagegaan of zich ontwikkelingen voordoen (of hebben voorgedaan), die nog niet waren voorzien of die nu meer concreet kunnen worden ingevuld en daarom alsnog een plek moeten krijgen in deze begroting. 

In de Voorjaarsrapportage  2022 is voor de ontwikkeling  personele lasten ten onrechte uitgegaan van een nieuwe CAO met ingang van 2024. De onderhandelingen voor een nieuwe gemeente CAO 2023 zijn onlangs gestart. We ramen daarom vanaf 2023 een uitzetting van personeelslasten.  

Uitgangspunt (en vertrekpunt) blijft het financiële perspectief zoals dat met u is gedeeld in de Voorjaarsrapportage 2022. Onderstaand overzicht geeft inzicht in de doorgevoerde wijzigingen en ontwikkelingen. 

1. Amendement 5 juli 2022
Het amendement is conform het voorstel verwerkt in de Najaarsrapportage 2022 en wordt hier voor de inzichtelijkheid getoond.

2. Bijstelling MJOP wegen
Op basis van een hernieuwde visuele inspectie wegen vond een bijstelling plaats voor het grootonderhoud van wegen. Conform het raadsvoorstel is de extra dotatie van € 1.170.000 aan de voorzieningen opgenomen in de Najaarsrapportage 2022 verwerkt. Voor een integrale afweging wordt het apart gepresenteerd.

In november 2011 heeft de gemeenteraad het Wegenbeheerplan (2011-2024) vastgesteld en ingestemd met het instellen van een voorziening voor grootonderhoud wegen. Daarnaast is in de begroting door de gemeenteraad ingestemd met het beschikbaar stellen van kredieten voor de vervanging en reconstructie van wegen. De voorziening grootonderhoud wegen en de beschikbaar gestelde kredieten voor vervangingen en reconstructies maken het mogelijk het wegenonderhoud uit te voeren conform het Wegenbeheerplan. Het Wegenbeheerplan wordt in principe iedere twee jaar geactualiseerd waarna de financiële gevolgen (het grootonderhoud en de dotaties) worden verwerkt in de Voorjaarsrapportage. De laatste actualisatie van het wegenbeheerplan stamt uit 2018 (vastgesteld oktober 2019 op basis van de Knoppennotitie). Om binnen de maximale termijn van vijf jaar te blijven is het noodzakelijk het plan te herzien. Daartoe zijn alle gemeentelijke wegen en paden in 2021 opnieuw geïnspecteerd. Op basis van deze inspectie is het wegenbeheerplan vernieuwd. Voorgesteld wordt het nieuwe Wegenbeheerplan grootonderhoud wegen voor de periode 2023-2037 vast te stellen. 

3. Doorwerking Najaarsrapportage 2022

Conform de wens van de raad worden de uitkomsten van de Najaarsrapportage geïntegreerd in deze begroting.  Dit geldt alleen voor de mutaties die betrekking hebben op 2023 t/m 2026.

4. Septembercirculaire 2022
In voorgaande begrotingen is de septembercirculaire meegenomen. We zetten dat beleid door in deze begroting om consistent te blijven in onze gedragslijn. Ook onze toezichthouder verwacht dat we deze gedragslijn voortzetten.  De effecten van deze circulaire zijn beoordeeld en verwerkt in deze begroting.
We willen u een totaalbeeld schetsen van alle posten die van invloed zijn op de resultaten in de komende jaren. U bent dan beter in staat de integrale afweging te maken. Dat is ook de reden om de effecten van de Najaarsrapportage te verwerken in deze begroting. Het effect in de begroting is als volgt:

Het meerjarig effect van de septembercirculaire wordt verwerkt in de begroting 2023 en de meerjarenbegroting 2024- 2026. De uitkomsten van de septembercirculaire zijn in detail aan u verstrekt in de vorm van een informatiebrief.

5. Mutatie personeelslasten
Voor de begroting 2023 is de formatie bij begroting 2022 het uitgangspunt. Bij de vaststelling van de begroting 2022 is de uitbreiding van de formatie (de zgn. wensen) goedgekeurd en  meegenomen in de formatie voor 2023. In de Voorjaarsrapportage is eveneens 0,5 FTE opgenomen voor de uitkeringenadministratie, die ook wordt meegenomen in de formatie voor 2023. In de begroting 2022 resteerde nog een stelpost  voor de CAO ontwikkeling vanaf 2022. Omdat de loonkostenontwikkeling gebaseerd wordt op een CAO van circa 4% vanaf 2023 kan deze stelpost vrijvallen. In de verwachtingen voor 2023 bij de Voorjaarsrapportage werd uitgegaan van een CAO-stijging vanaf 2024. De bestaande CAO loopt t/m 2022. Daarom ramen we ook voor 2023 lasten voor een CAO-ontwikkeling. De vaste formatie is in overleg met het management vastgesteld.
De lasten van de medewerkers die worden toegerekend aan de programma’s, wordt bepaald op basis van hun inzet voor de diverse taakvelden. Die inzet over de programma’s kan verschillen en geeft mutaties. Deze zullen per programma niet nader worden toegelicht.   

In het budget voor flexibele inzet is daarnaast de opgave van de raad in het amendement bij de begroting 2021 verwerkt. Daarin is opgenomen een te realiseren efficiency van € 75.000 in 2023 oplopend naar € 100.000 in 2024 en verder. Deze bezuinigingen samen zorgen ervoor dat de flexibele schil kleiner is geworden, waardoor de mogelijkheid voor inhuur wordt beperkt.  

6. Gemeenschappelijke regelingen
In de kaderstelling bij de Voorjaarsrapportage 2022 zijn de voor begroting 2023 genoemde mutaties voor de gemeenschappelijke regeling verwerkt en eventueel op basis van de laatste inzichten bijgesteld. De begrotingen voor de Gemeenschappelijke Regelingen zijn in de gemeenteraad van 15 juni 2022 besproken. Op basis van de vaststelde begroting 2023 GGD Drenthe zijn de bedragen aangepast. Het betreft:

Eventuele nadere toelichting wordt gegeven bij de programmaonderdelen.

7. Mutaties Lokale lasten
In de verwachtingen bij de Voorjaarsrapportage 2022 is aangegeven de lokale heffingen te verhogen met de inflatie van 2,2%. Verder is er een uitzetting van kosten van €25.000 voor Zwerfvuilactie, die in de tarieven wordt doorberekend. ROVA berekent de kostenstijgingen in 2023 € 32.000 respectievelijk in 2024  € 64.000 (structureel) door aan de gemeente. Daarnaast introduceert ROVA een boxensystematiek bij de doorberekening van de kosten aan gemeenten. De kosten voor de gemeente stijgen met € 270.000. Omdat is aangeven de tarieven voor de afvalstoffen te verhogen tot kostendekkendheid, stijgen de lokale lasten voor 2023 met €12.0000 extra. De lastenstijging zou hoger moeten zijn voor 100% kostendekkendheid, maar het overschot aan inkomsten uit 2021 wordt ingezet om de tariefstijging meer geleidelijk te doen plaatsvinden. In 2024 en 2025 stijgen de lokale lasten in elk jaar nogmaals met € 77.000.

Voor de tariefstelling riolen werd ook uitgegaan van een indexatie. Maar omdat de egalisatievoorziening riolen toereikend is tot 2026, kan deze indexatie achterwege blijven.

Bij de najaarsrapportage 2022 is sprake van een uitzetting van de kosten voor begraven en onderhoud begraafplaatsen tot een bedrag van € 31.000. Deze kosten werken door in de tariefstelling en komt bovenop de indexatie. Daardoor kan de lastenstijging voor burgers worden beperkt.  Dat leidt tot de volgende extra inkomsten uit tarieven en heffingen:

De VNG heeft op 9 augustus een bericht “Afspraken jeugdmiddelen in meerjarenraming” gepubliceerd. Hieruit blijkt dat het Rijk, de VNG en het IPO voor de jaren 2024, 2025 en 2026 zijn overeengekomen dat gemeenten zowel de extra rijksbijdragen voor de jeugdzorg als de geplande bezuinigingen voor 100% in de begroting 2023 mogen opnemen. In de begroting 2022 mochten de gemeenten nog 75% opnemen. Verder zijn afspraken gemaakt over een aanvullende besparing van structureel € 511 miljoen, waarbij de rijksoverheid de verantwoordelijkheid heeft om deze besparing in te vullen met (wettelijke) maatregelen. 

De afspraken over de extra rijksbijdragen voor de jeugdzorg gelden alleen voor de verwerking in de begroting 2023 en de meerjarenbegroting 2024 - 2026. Voor de jaren na 2026 blijft onduidelijk of gemeenten 100% mogen ramen of 75%, aangezien deze jaren nog niet opgenomen zijn in de richtlijnen van de provinciaal toezichthouder. 

Toelichting:

5. Op basis van de macrobedragen voor alle Nederlandse gemeenten wordt berekend (eigen berekening) welke bedragen 100% mogen worden meegenomen in de begroting.

6. In de  begroting 2022 is uitgegaan om maximaal 75% van de jeudzorgmiddelen te begroten, waarbij baten en lastenontwikkeling gelijk is gehouden. Er is geen resultaateffect. In de meicirculaire 2022 is voor het jaar 2022 het bedrag voor de jeugdzorg reeds volledig (dus voor 100% ) verwerkt.

7. Het saldo geeft het bedrag aan baten dat kan worden begroot.  Voor 2026 en verder moet rekening worden gehouden met lagere inkomsten. 

De solvabiliteit daalt sinds 2017. Dat komt door negatieve resultaten in 2018 en 2019 en door onttrekkingen aan de bestemmingsreserves. Hoewel 2021 een positief resultaat kende, daalde de solvabiliteit toch door de onttrekkingen aan de bestemmingsreserve. Voor 2023 en daarna verwachten wij positieve resultaten. Het eigen vermogen neemt daardoor toe. 

Solvabiliteit is op zich geen doel, immers het gemeentelijke bedrijf is erop gericht haar (wettelijke) taken te kunnen uitvoeren op een geaccepteerd niveau en haar inwoners te ondersteunen dan wel zaken die nuttig zijn voor de samenleving als geheel tot stand te brengen. We kunnen wel stellen dat de bovenstaande ontwikkeling gunstig is voor de financiële toekomst, Dat de solvabiliteit ‘oranje’ kleurt (zie paragaaf B: Weerstandvermogen en risicobeheersing) is slechts één van de onderdelen waarop we de financiële gezondheid van onze gemeente beoordelen. Belangrijk is ook te kijken naar de samenstelling van de balans, het beoordelen van risico’s en het structureel evenwicht van baten en lasten op termijn. 

Wij streven naar een structureel evenwicht van baten en lasten. In het meerjarig overzicht incidentele baten en lasten en het structureel evenwicht in hoofdstuk B.1.5 en B.1.6 maken we inzichtelijk of dat realistisch is.
Voor wat betreft het verplichte meerjarige overzicht van incidentele baten en lasten is de kwaliteit en volledigheid van het overzicht van incidentele baten en lasten van essentieel belang. In de Notitie structurele en incidentele baten en lasten van de Commissie BBV (30 augustus 2018) is hiervoor een algemeen kader opgenomen en zijn diverse voorbeelden gegeven. Er wordt in de notitie vanuit gegaan dat in principe alle baten en lasten structureel van aard zijn. Incidentele baten en lasten zijn de uitzondering en dienen toegelicht te worden.

In hoofdstuk B.1.6 presenteren wij het structureel en reëel evenwicht van baten en lasten.

Het aantal inwoners in de gemeente Westerveld is op 1 januari 2022: 19.854

De lokale lastendruk voor huishoudens is als volgt: