Inleiding op de begroting

Voor u ligt de Begroting 2024. Deze begroting is gebaseerd op de beleidskaders uit de Kadernota 2023 en beschrijft onze beleidsvoornemens en het financiële kader voor 2024. Daarnaast geeft de begroting een financieel meerjarenperspectief. In dit voorwoord nemen we u graag mee in een aantal belangrijke thema’s die naar verwachting ook in 2024 en de jaren daarna actueel zullen zijn.

Onderwijs en maatschappelijke voorzieningen zijn belangrijk voor de leefbaarheid in onze dorpen. In het Integraal Huisvestingsplan Onderwijs (IHP) stellen we een langetermijnvisie voor onderwijshuisvesting op. Daarna starten we met de opmaak van de visie op het maatschappelijk vastgoed en komen we tot een afwegingskader voor onze maatschappelijke voorzieningen, waaronder dorpshuizen, zwembaden en sportvoorzieningen. In afwachting van de visie werken we door aan de vraagstukken die er al liggen.

De vitaliteit van onze dorpen hangt samen met de wijze waarop we uitvoering geven aan de maatschappelijke visie en de mate waarin de fysieke leefomgeving uitnodigt tot ontmoeten en verblijven. Hierbij is het van belang dat we onze voorzieningen op peil weten te houden. Het winkelaanbod (de winkeleconomie) is hierin een belangrijke pijler. In 2024 voeren we een onderzoek uit naar leegstaande winkelpanden in onze gemeente en de manier waarop de winkeleconomie zo goed mogelijk behouden kan worden in de dorpskernen.

Vrijetijdseconomie is een belangrijke pijler in onze gemeente. Met het opstellen van een visie vrijetijdseconomie creëren we in 2024 inzicht in hoe recreatie en toerisme duurzaam kunnen groeien. Ook in relatie tot andere ontwikkelingen en opgaven op het gebied van klimaat, energie, duurzaamheid en woningbouw.

Veiligheid is een vereiste voor de leefbaarheid in onze gemeente. Wij zijn binnen onze gemeentegrenzen verantwoordelijk voor de huisvesting van de brandweer. De brandweerposten Havelte en Vledder voldoen niet meer aan de huidige eisen. We starten met het vernieuwen van de kazerne in Havelte. Op die manier kunnen we het benodigde veiligheidsniveau in stand houden. 

Veel van de opgaven waar we als gemeente de komende jaren voor staan spelen zich af in een brede maatschappelijke context waarbij verplichtingen op het gebied van natuur, klimaat en water leidend zijn. Wij blijven ons daarom inzetten voor goede balans tussen leefbaarheid, bestaanszekerheid, duurzame economische ontwikkeling en natuurwaarden in Westerveld. 

Na bijna 14 jaar nemen wij in het voorjaar van 2024 afscheid van onze burgemeester, voorzitter van uw raad en van ons college. Dat betekent ook dat wij - naar verwachting - een nieuwe burgemeester mogen verwelkomen.

Zoals bekend, is deze begroting onderdeel van de nieuwe - herziene – begrotingscyclus. In deze begroting concretiseren wij de gestelde doelen uit de kadernota en de doelen en acties uit de begroting 2023 die doorlopen in 2024. Met de begroting 2024 zetten wij een volgende stap in ons streven naar een degelijk en transparant financieel beleid. 

College van Burgemeester en Wethouders

Deze begroting bestaat uit twee onderdelen: de beleidsbegroting en de financiële begroting. De beleidsbegroting bestaat uit het programmaplan en de paragrafen. De financiële begroting bestaat uit het overzicht van baten en lasten, de uiteenzetting van de financiële positie en het overzicht van de geraamde baten en lasten per taakveld. 

De begroting geeft een bestuurlijke samenvatting van de begroting 2024 t/m 2027. Het vertrekpunt voor de begroting vormt het saldo van de vastgestelde 1e Bestuursrapportage 2023. De budgetten daarvan representeren ‘staand’ en door de raad geaccordeerd beleid. De uitwerking van de Kadernota voor Begroting 2024 en overige wijzigingen komen terug in de programma's. 

Het programmaplan bestaat uit de negen programma’s van de gemeente, gevolgd door een overzicht van de kosten van overhead, een overzicht van de algemene dekkingsmiddelen, het bedrag voor de heffing voor de vennootschapsbelasting en het bedrag voor onvoorzien. 

Per programma wordt aangegeven wat we willen bereiken, wat we daarvoor gaan doen en wat het gaat kosten. Bij het onderdeel ‘wat willen we bereiken’ staat de visie van het betreffende programma en zijn de verplichte (niet beïnvloedbare) beleidsindicatoren vermeld. De beleidsindicatoren zijn terug te vinden  op www.waarstaatjegemeente.nl. Bij het onderdeel ‘wat gaan we daarvoor doen’ staan de doelen. Per doel is uitgewerkt hoe we dat doel gaan realiseren. Deze acties hebben we grondig bekeken, waarbij de concrete actie voor 2024 in deze begroting is opgenomen. Bij het onderdeel ‘wat gaat het kosten’ staat de Begroting 2024 en meerjarenraming (2024 t/m 2027) op productniveau. Mutaties in de Begroting 2024 worden nader toegelicht, zodat de gemeenteraad per programma inzicht heeft in alle wijzigingen ten opzichte van het voorgaande jaar. Bij elk programma is ook de mutatie van de nieuwe verdeling van personeelslasten op basis van de personeelsbegroting 2024 opgenomen. Ook wordt aangegeven welke verbonden partijen betrokken zijn en wordt inzage gegeven in de kosten zoals die zijn verwerkt in dat programma.

De paragrafen bevatten een dwarsdoorsnede van alle programma's van het jaarverslag, waarbij wordt ingegaan op de relevante beleids- en beheeraspecten. De paragrafen zijn: lokale heffingen, weerstandsvermogen en risicobeheersing, onderhoud kapitaalgoederen, financiering, bedrijfsvoering, verbonden partijen en grondbeleid. Deze paragrafen zijn voorgeschreven door het BBV (Besluit Begroting en Verantwoording Provincies en Gemeenten).

Dit hoofdstuk bevat het overzicht van baten in een overzichtelijk (herkenbaar) format. De baten en lasten van de algemene dekkingsmiddelen en de reserves worden gepresenteerd per programma. De financiële lasten worden beschreven als min bedragen (negatief) en de baten als plus bedragen (positief).

In het voorwoord hebben we aantal thema’s kort benoemd. In deze voorliggende begroting kijken we vooral vooruit, naar het meerjarig financieel perspectief en gaan we verder met waar we in juni 2023 zijn gebleven met de behandeling van de 1e Bestuursrapportage 2023. 

Er is gekozen voor een nieuwe opzet van de cyclus van de bestuurlijke producten. Om die reden wordt de uitkomst van (voorheen) de Najaarsrapportage niet langer verwerkt in deze begroting. De 'Najaarsrapportage' is vervangen door een 2e Bestuursrapportage 2023 die separaat in het najaar aan de raad wordt aangeboden en uitsluitend betrekking heeft op het jaar 2023. Eventuele autonome ontwikkelingen voor latere jaren worden verwerkt als eerste wijziging op deze begroting in het volgende jaar.

We staan de komende jaren financieel gezien voor uitdagende opgaven. Deze begroting geeft ons samen met u de ruimte en gelegenheid de juiste afwegingen en verantwoorde financiële keuzes te maken.

Alleen op die manier kunnen we blijven zorgen dat de gemeentelijke (financiële) huishouding in meerjarig perspectief gezond en sluitend blijft. In dit hoofdstuk vatten wij samen en geven u inzicht in de verwerking van de onderwerpen uit de bespreking van de Kadernota 2024 en verwachtingen voor de Begroting 2024.

De financiële relatie tussen rijk en gemeenten laat al geruime tijd te wensen over. Beide zijn gebaat bij stabiele en voorspelbare financiële verhoudingen, waarbinnen voor extra taken ook extra middelen beschikbaar worden gesteld. Inmiddels is het traditionele “trap op, trap af” principe buiten werking gesteld zonder zicht op een adequaat alternatief. 

Vooral dit laatste heeft enorme gevolgen voor de gemeenten en leidt tot een door uw bestuur elders gedetailleerd onderbouwde korting van circa € 3 miljard in 2026. Op op een aantal beleidsterreinen was de laatste jaren echter sprake van sterkere uitgavenstijgingen dan op grond van inflatie- en volumeontwikkelingen verwacht mocht worden. De septembercirculaire 2024 geeft ook geen aanleiding om te verwachten dat de rijksmiddelen in de komende jaren voldoende extra geld krijgen. 

De inzet van de VNG is gericht op het komen tot een rechtvaardig, duurzaam en solide meerjarig financieel perspectief voor gemeenten. Daarbij moet helder worden dat de disbalans die vanaf 2026 ontstaat door de besluitvorming in de Voorjaarsnota (van het Rijk) niet zonder gevolgen kan blijven. Dat geldt voor de ambities van het kabinet, de uitvoering van wettelijke taken door gemeenten en de ambities van gemeenten.

Meer specifiek zet de VNG, met betrekking tot het tekort van € 3 miljard dat vanaf 2026 ontstaat via het gemeentefonds, in op de volgende punten: 

1. Ophogen van het gemeentefonds en herstel van het accres vanaf 2026;
2. De opschalingskorting definitief te schrappen;
3. Een toereikende en stabiele indexering van het gemeentefonds om loon-, prijs- en volumeontwikkelingen op te kunnen vangen, inclusief de stijging van de zorgvraag.

De toezichthouder eist een structureel sluitende begroting. Als gevolg van bovenstaande kan de gemeente daaraan  niet voldoen. Door de kabinetsval ligt reparatie van de gevraagde inzet door VNG niet direct voor de hand. Dit zal worden overgelaten aan een volgend kabinet. Om die reden kiest het college ervoor om niet helemaal aan de eis van 'structureel evenwicht 2024-2027' te voldoen. In deze begroting doen we het maximale door voorzichtig om te gaan met extra lasten en daarnaast door het verhogen van de inkomsten uit OZB (zie de toelichting onder lokale lasten). De VNG adviseert om vanaf 2026 geen sluitende begroting in te dienen. Het college handelt dus in overeenstemming met het advies van de VNG.  

Wij streven naar een structureel evenwicht van baten en lasten. In het meerjarig overzicht incidentele baten en lasten en het structureel evenwicht in hoofdstuk B.1.5 en B.1.6 maken we inzichtelijk of dat realistisch is.
Voor wat betreft het verplichte meerjarige overzicht van incidentele baten en lasten is de kwaliteit en volledigheid van het overzicht van incidentele baten en lasten van essentieel belang. In de Notitie structurele en incidentele baten en lasten van de Commissie BBV (30 augustus 2018) is hiervoor een algemeen kader opgenomen en zijn diverse voorbeelden gegeven. Er wordt in de notitie vanuit gegaan dat in principe alle baten en lasten structureel van aard zijn. Incidentele baten en lasten zijn de uitzondering en dienen toegelicht te worden.

In hoofdstuk B.1.6 presenteren wij het structureel en reëel evenwicht van baten en lasten.

Totale inkomsten: € 64.977.000 (inclusief onttrekking bestemmingsreserves)

Totale uitgaven op basis van programma's: €  64.527.000

De lokale lastendruk voor huishoudens is als volgt:

De Afvalstoffenheffing is voor alle huishoudens gelijk na de invoering van Diftar. Door een vast tarief per huishouden en een variabel tarief vervalt het onderscheid. Voor de vergelijking met 2023 is de indeling zo gehandhaafd.

Het aantal inwoners in de gemeente Westerveld is op 1 januari 2024: 20.315.